paxromanaleptismagna

Pax Romana
Leptis Magna

Introductie

Leptis Magna is zeker de belangrijkste opgraving uit de Romeinse tijd in Libië. De stad ligt aan zee op ongeveer honderdtwintig kilometer ten oosten van Tripoli, de huidige hoofdstad van Libië.

De stad is in de 11e eeuw voor Christus door Phoeniciërs gesticht, maar kwam pas goed tot ontwikkeling nadat de streek in 23 voor Christus deel van de Romeinse provincie Africa was geworden en tegelijkertijd een zekere mate van zelfbestuur verwierf. Op de site vindt men veel Punische overblijfselen en er zijn veel inscripties in twee talen, het Punisch en het Romeins, terug te vinden.

In 193 na Christus werd Septimius Severus de eerste in Afrika geboren Romeinse keizer over dit gebied. Septimius Severus bracht de stad door zijn ondernemingszin tot geweldige bloei. Na zijn dood in 211 zette het verval van de stad echter snel in en werd er nauwelijks meer iets gebouwd.

Vanaf 523 na Christus, toen Berberstammen de stad innamen en leegroofden, heeft er niemand meer gewoond en werd de stad langzaamaan door woestijnzand overdekt. Dat zand zorgde voor een uitnemende conservering van alle nog overgebleven resten. Pas in 1920 is men met de uitgravingen en restauraties begonnen op een zeer minutieuze wijze. Deze zijn nog steeds in volle gang.

De restauraties worden bemoeilijkt omdat veel van het oorspronkelijke marmer ergens in het buitenland bij bouwwerkzaamheden is gebruikt. Op Malta zijn in de kerk van Sint Johannes marmeren zuilenblokken teruggevonden. In Parijs zijn bouwmaterialen van Leptis Magna terug te vinden in de Sacré Coeur en in Londen in het Windsor Castle!

Als men nu de opgraving wil verkennen heeft men echt wel een hele dag nodig, niet alleen omdat er zo ongelooflijk veel goed bewaard is gebleven, maar ook omdat het opgravingsgebied zo enorm groot is. Archeologen schatten dat het aantal inwoners in de bloeitijd van Leptis Magna tussen de 70.000 en 100.000 lag!

Eigenlijk zijn er te veel hoogtepunten op de site om op te noemen: de Triomfboog van Septimius Severus, de Thermen van Hadrianus, de Markt, de Basilica van Severus, de Via Trionfale, het oude Forum, het Amfitheater, de Hippodroom, en zeker ook het Theater.

Verder ligt er nog veel 'materiaal', bijvoorbeeld in het noordoostelijke deel van de stad, dat gerestaureerd kan worden, maar ook is er nog een groot oppervlak, zelfs in het al gerestaureerde gedeelte van Leptis Magna, dat nog diepgaand onderzocht moet worden. Dat laatste is overigens een probleem en zeker niet alleen in Leptis Magna: als men oudere lagen wil onderzoeken, kan dat alleen maar door de al blootgelegde delen te verwijderen.

Het museum van Leptis Magna, dat zeer belangrijke kunstvoorwerpen herbergt, was toen ik de site bezocht helaas wegens 'reorganisatie' gesloten.

De opgraving

De Triomfboog van Septimius Severus. Deze staat op het kruispunt van de Cardo Maximus en de Decumanus, de twee haaks op elkaar staande hoofdstraten. De Cardo loopt van zuid naar noord en de Decumanus van west naar oost. De boog is in 203 na Christus opgericht ter ere van een bezoek van de Romeinse keizer Septimius Severus die in Leptis Magna geboren was. Hij bracht Leptis Magna tot grote bloei. De reliëfs aan de buitenzijde van de triomfboog laten de verheerlijking zien van de deugden en daden van Septimius Severus. Aan de binnenzijde zijn er verbeeldingen van veldslagen en religieuze ceremoniën.

Duidelijk is te zien dat de boog een vierkant grondvlak heeft. Deze heeft daardoor vier 'voorgevels'.

Helaas zijn veel van de reliëfs aan de buitenzijde ernstig beschadigd. Ook zijn er reliëfs naar de diverse musea verdwenen. Men maakt momenteel kopieën van de reliëfs die bewaard zijn gebleven. Deze zullen op de boog worden aangebracht.

Reliëf van Septimius Severus op zijn troon omringd door zijn familie.

Reliëf van religieuze ceremonieën.

Detail van het reliëf van religieuze ceremonieën.

Aan het noordelijke eind van de Cardo staat de Triomfboog van de Romeinse keizer Marcus Aurelius.

De Thermen van Hadrianus. Deze zijn gebouwd in de derde eeuw na Christus. Het is een van de grootste badhuizen buiten Rome. Het grote buitenbad meet 28 x 15 meter. Het badhuis had enkele overdekte baden met koud en warm water. De verwarming van het water geschiedde in een oven direct naast de noordelijke buitenmuur. Verder waren er kleedkamers en latrines. Bij de baden bevond zich ook een palaestra, waar atleten konden oefenen. Als je nu door de Thermen loopt, is het echt een labyrint. Een wirwar van gangen, gangetjes en muren maakt het bijna onmogelijk om de afzonderlijke delen te herkennen, zelfs met een plattegrond van de Thermen bij de hand.

Het grote buitenbad.

De doorgang naar het hoofdgebouw van de Thermen.

Een van de overdekte binnenbaden.

Ik neem er mijn gemak van bij de latrines in de Thermen. In de Oudheid waren de latrines zeer openbaar. Het was een soort vergaderplaats voor 'politici', maar ook zakenlieden onderhandelden er over hun transacties.

Het Forum van Severus. Het Forum is het oudste gedeelte van de stad. Hier zijn structuren terug te vinden uit de 7e eeuw voor Christus. Wat er nu te zien is stamt uit veel latere tijden: tempels voor Romeinse goden. In het noordoostelijk deel van het Forum is echter in de bodem nog nauwelijks onderzoek gedaan en het zou goed kunnen dat daar meer Punische resten kunnen worden gevonden. Het Forum is op het eerste gezicht een enorme puinzooi. Ergens in het midden moeten de resten van een christelijk Baptisterium te vinden zijn.

De tempels aan de zuidwestkant van het Forum moeten nog worden gerestaureerd. Van de tempel van 'Gens Septimia' is thans alleen nog de enorme trappenopgang te herkennen.

Het 'opgeruimde' gedeelte van het Forum met de Tempel van 'Gens Septimia' op de achtergrond.

Een ander deel van het Forum. Tussen de vele brokstukken ligt veel reliëfwerk.

Bij dit reliëfwerk zit een groot aantal Medusa-medaillons.

De Medusagalerij. De zuilen zijn verdwenen, waarschijnlijk later gebruikt om huizen mee te bouwen.

De noordoostkant van het Forum met daarachter de reusachtige muur van de Basilica van Severus.

De noordoostkant van het Forum met een ingang naar de Basilica van Severus.

De westelijke ingang van de Basilica van Severus. De Basilica meet maar liefst 92 x 40 meter! Merkwaardig is dat beide einden een absis hebben. In de 6e eeuw na Christus werd het in opdracht van de byzantijnse keizer Justinianus I een gewone kerk. In het midden van de ruïnes staat een Baptisterium in de vorm van een kruis.

De noordoostelijke zijingang van de Basilica.

De noordelijke absis van de Basilica. Ook hier moet nog veel worden gerestaureerd.

Op de 'deurstijlen' bij de noordelijke absis zien we marmeren reliëfs van de twaalf werken van Hercules.

Marmeren reliëfs op de 'deurstijlen' bij de zuidelijke absis. Hier worden kennelijk de god van de drank Bacchus en zijn volgelingen, de Menaden, in vele hoedanigheden afgebeeld.

De zeer gesloten noordelijke muur van de Basilica.

In de noordoosthoek van de opgraving achter de Basilica ligt bij het oude Forum een veld vol met trommels en kapitelen klaar om nog een aantal tempels op te 'herbouwen'.

Het oude Forum met de resten van de Curie en een groot aantal tempelruïnes. Praktisch onherkenbaar zijn de Tempels van Cybele, Roma en Augustus, Pius, Liber Pater, Hercules. Alles ligt nogal doorelkaar!

De Tempel van Hercules met Ionische kapitelen. De zuilen hebben echter geen cannelures zoals bij Ionische zuilen vrijwel altijd het geval is.

De noordelijke stadsmuur aan de zee. Op de achtergrond de moderne stad Al Khum.

De Via Trionfale, met aan het eind het grandioze Theater.

In het midden van de Via Trionfale zien we de originele waterafvoeren.

Het ronde middengedeelte van een van de twee achthoekige open markthallen op de marktplaats. Beide hallen hebben een diameter van ca. 20 meter. De marktplaats, het Macellum, werd in 9 voor Christus gebouwd en daarna in de volgende twee eeuwen telkens verder verbouwd. Leptis Magna is welvarend geworden door de handel in slaven, goud, ivoor, metalen, graan en olijfolie.

Het ronde middengedeelte van deze markthal is prachtig gerestaureerd met het originele marmer.

De buitenste zuilenrij van de markthal heeft verschillende kapitelen. Ongewoon is het samengestelde Ionische kapiteel op de dubbele hoekzuilen.

Bij de ingang van de zuidelijke markthal bevinden zich twee reliëfs. Het zijn gedenktekens voor een reder/groothandelaar.

Ilse bekijkt een oliemeter voor de deur van een groothandelaar in olijfolie.

Achter het Theater staat een woud van zuilen: de Porticus post Scaenum.

Het Theater is het oudste van Romeins Africa en na dat van Sabratha (ook in Libië) het grootst. Het heeft een diameter van ca. 70 meter. Het is gebouwd voor en opgedragen aan de plaatselijke rijke mecenas Rufus in het jaar 1 na Christus en werd in de volgende eeuwen aanzienlijk uitgebreid. In de bloeitijd van Leptis Magna stonden er meer dan honderd beelden van goden, keizers, notabelen enz. Slechts drie daarvan zijn - onthoofd - teruggevonden. Bovenaan de Cavea staat een klein tempeltje. Er werden namelijk naar het oordeel van de plaatselijke overheid teveel lichte komedies vertoond. Om de goden die daar aanstoot aan zouden kunnen nemen tevreden te stellen, werd voor hen een klein tempeltje neergezet.

De Scene van het Theater met daarachter de Porticus post Scaenum. Het was een plaats achter het Theater waar tussen de bedrijven door overdekt gewandeld kon worden.

De Cavea van het Theater met achter de bovenste bogen het kleine tempeltje. De bovenste rangen voor de toeschouwers zijn verdwenen.

Rufus, de opdrachtgever voor het bouwen van dit theater heeft links bij de toegang tot de Orchestra (het speelgedeelte) een marmeren plaat laten aanbrengen.

De tekst op de plaat geeft mede door middel van in elkaar gevlochten handen aan dat de opdrachtgever werkelijk Concordia (Eendracht) was toegedaan.

De Orchestra van het Theater.

Boven de artiesteningang zijn in de muur inscripties en reliëfs aangebracht ter gelegenheid van bijzondere, glorieuze manifestaties.

Vlak boven de ingang zien we een marmeren plaat met een Romeinse tekst en daaronder de Punische vertaling daarvan.

Het Amfitheater. Het is gewijd aan en door keizer Nero in 56 na Christus. Het ovaal meet 57 x 47 meter. Het werd gebouwd in een steengroeve op ongeveer 1 kilometer buiten de oude stad. De vierkante poort werd gebruikt voor de gladiatoren en de wilde dieren. De lagere rangen dicht bij de arena waren voor de plaatselijke elite bestemd. De stenen in de arena zijn afkomstig van de zitplaatsen in de Cavea, maar er liggen ook stenen van een altaar voor de godin van het (nood)lot. Het Amfitheater kon ongeveer 16.000 toeschouwers herbergen.

Sommige 'zetels' voor de toeschouwers in het Amfitheater hebben nog de oorspronkelijke rugleuning.

In de Arena van het Amfitheater.

Poorten in het Amfitheater. De westelijke, grote vierkante poort in de arena diende voor de gladiatoren en de wilde dieren.

Als je de Arena door de grote vierkante poort verlaat, kom je in een gang die leidt naar de Hippodroom.

De Hippodroom of het Circus werd ongeveer in 150 na Christus gebouwd en voornamelijk gebruikt voor wagenrennen. De baan is 450 meter lang en had aan beide zijden tribunes. Er waren zitplaatsen voor meer dan 25.000 toeschouwers. De Hippodroom ligt tussen de zee en het Amfitheater in. Tegenwoordig maakt het geheel een enigszins desolate indruk omdat er wel is uitgegraven, maar nog niet gerestaureerd. Het is evenwel een zeer belangwekkend deel van de totale opgraving van Leptis Magna omdat er van de Romeinse hippodromen maar weinig zijn overgebleven die een goed beeld geven van de enorme afmetingen van een dergelijk bouwwerk.

De gang naar de Hippodroom.

De zuidkant van de Hippdroom naar het oosten bezien.

De zuidkant van de Hippodroom naar het westen bezien.

Op dit deel van de Hippodroom moet nog erg veel op zijn plaats worden gelegd!

Gezicht op de haven van Leptis Magna met de oude stadsmuur en de pier met vuurtoren. Links op de achtergrond de nieuwe stad Al Khum.